ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΑ Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Το πένθος θεωρείται μία διαφορετική μορφή θλίψης και δεν μπορεί να διαγνωστεί ως μία καταθλιπτική διαταραχή. Ωστόσο, εάν τα συμπτώματα των πενθούντων επιμένουν πάνω από δύο μήνες και συνοδεύονται από σοβαρή έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου, αυτοκτονικές τάσεις, ψυχωτικά συμπτώματα ή ψυχοκινητική επιβράδυνση, τότε μιλάμε για κάποιου είδους ψυχική διαταραχή.

Το πένθος έχει ομοιότητες με την κατάθλιψη, αλλά δεν είναι ίδιο με αυτήν. Οι αντιδράσεις σε μία σημαντική απώλεια, όπως ο χαμός ενός αγαπημένου προσώπου, η οικονομική καταστροφή, απώλειες λόγω κάποιας φυσικής καταστροφής, ή η διάγνωση κάποιας σοβαρής νόσου ή αναπηρίας, μπορεί να περιλαμβάνουν αισθήματα θλίψης, σκέψεις γύρω από την απώλεια που βιώνει το άτομο, δυσκολία στον ύπνο. Τέτοιου είδους αντιδράσεις παρατηρούνται και στο πένθος και στην κατάθλιψη όταν μιλάμε για κάποιου είδους απώλεια. Τα άτομα αυτά συνήθως όταν ξυπνάνε νιώθουν μία αδιαθεσία. Υπάρχει μειωμένη όρεξη στο φαγητό και στη σεξουαλική ζωή και μείωση του σωματικού βάρους. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει μία έκπτωση έκφρασης αγάπης και αυτό που πονά τον ασθενή τον απορροφά. Απουσιάζει η ευχαρίστηση της ζωής των ασθενών, επομένως, υπάρχει μία έκπτωση των ορμών της ζωής και επομένως διαταραχή των ζωτικών λειτουργιών.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε αυτά τα δύο, που τα κάνουν να διαχωρίζονται μεταξύ τους. Στην περίπτωση του πένθους η απώλεια που είναι το κυρίαρχο συναίσθημα είναι ένα αίσθημα κενού και απώλειας, ενώ στο καταθλιπτικό επεισόδιο υπάρχει επίμονη καταθλιπτική διάθεση και μείωση της ικανότητας να βιωθούν αισθήματα χαράς και απόλαυσης. Στις περιπτώσεις του πένθους παρατηρείται ότι μειώνεται σημαντικά συνήθως η ένταση του αισθήματος δυσφορίας μέσα στις επόμενες ημέρες ή εβδομάδες, και ο πόνος παρουσιάζει εξάρσεις κατά περιόδους, σαν να έρχεται σε κύματα, οι οποίες συχνά σχετίζονται με σκέψεις ή με αφορμή καταστάσεων που σχετίζονται με τον εκλιπόντα. Το άτομο που πενθεί πρέπει να περάσει από αυτή τη διαδικασία και είναι κάτι φυσιολογικό. Από την άλλη, στην καταθλιπτική διαταραχή τέτοιου είδους αισθήματα είναι περισσότερο μόνιμα και δεν σχετίζονται με συγκεκριμένες σκέψεις. Σε αυτή την περίπτωση πρόκειται για μία παθολογική κατάσταση.

Στο πένθος επίσης, παρατηρείται ότι ο πόνος συνοδεύεται από θετικά συναισθήματα, ακόμη και με χιούμορ, ενώ στην κατάθλιψη δεν συμβαίνει αυτό. Στην περίπτωση του πένθους δεν επηρεάζεται στο άτομο η αυτοκεκτίμησή του, αντίθετα μπορεί να αυξηθεί, καθώς μπορεί να νιώθει υπερηφάνεια για το άτομο που έχασε. Αντίθετα, στην κατάθλιψη παρατηρείται μία πτώση της αυτοεκτίμησης.

Στο πένθος το περιεχόμενο της σκέψης γενικά χαρακτηρίζεται από ενασχόληση με σκέψεις και αναμνήσεις που αφορούν τον εκλιπόντα, ενώ στην κατάθλιψη το περιεχόμενο έχει να κάνει με τον ίδιο τον εαυτό και με απαισιοδοξία. Οι άνθρωποι που πενθούν, το μόνο που μπορεί να σκεφτούν και έχει σχέση με τον εαυτό τους, είναι με θέματα που αφορούν πάλι τον εκλιπόντα, όπως για παράδειγμα "θα μπορούσα να τον επισκέπτομαι πιο συχνά", ή "δεν του είπα πόσο πολύ τον αγαπώ". Επίσης, όταν οι σκέψεις τους έχουν να κάνουν με το θάνατο, αφορούν πάλι τον εκλιπόντα, σκεπτόμενοι για παράδειγμα ότι όταν πεθάνουν θα "ξανασυναντηθούν" μαζί του. Αντίθετα, στην καταθλιπτική διαταραχή το άτομο που βιώνει την απώλεια, θεωρεί ότι δεν αξίζει και ψάχνει πού έκανε λάθος και έχασε αυτό/αυτόν που "πενθεί". Πιστεύει ότι είναι τόσο κακός που του αξίζει η τιμωρία.

Οι επικρίσεις προς τον εαυτό υπάρχουν και στα δύο, μόνο που στο πένθος οι επικρίσεις αυτές είναι τύψεις, ενώ στην κατάθλιψη ενοχές. Στις τύψεις το άτομο συγχωρεί τον εαυτό του, ενώ στις ενοχές όχι. Στο πένθος το άτομο συχνά κατηγορεί το απολεσθέν πρόσωπο ("Γιατί μου το έκανες αυτό;"), ενώ στην κατάθλιψη κατηγορεί τον εαυτό του ("Εγώ φταίω που συνέβη αυτό). Το απολεσθέν άτομο/γεγονός είναι κάτι που είχε επενδύσει το άτομο. Όμως, στην περίπτωση του πένθους το άτομο κάποια στιγμή αποδέχεται αυτή την κατάσταση, ενώ στην κατάθλιψη όχι. Στην κατάθλιψη το άτομο δέχεται αυτή την απώλεια, αλλά προσκολλάται σε αυτήν. Γι αυτό, στην περίπτωση της κατάθλιψης δεν αλλάζει πια παράδειγμα το άτομο το δωμάτιο ή τα πράγματα του απολεσθέντος, ενώ στο πένθος κάποια στιγμή στη ζωή του τα αλλάζει ή πετάει τα πράγματα του.

Στο πένθος το άτομο ξέρει τι έχασε, ενώ στην κατάθλιψη δεν μπορεί το άτομο να προσδιορίσει αυτό που έχασε. Θεωρεί ότι έχασε τα πάντα. Στην κατάθλιψη το Εγώ του ανθρώπου έχει συντριβεί, ενώ στον πένθος όχι. Το άτομο έχει μία αναποφασιστικότητα, δεν ξέρει αν έχει χάσει κάτι. Το απολεσθέν πρόσωπο/κατάσταση το "βάζει" μέσα του για να μην το χάσει. Το άτομο "χτυπάει" και κατηγορεί τον εαυτό του για να μην βιώσει την απώλεια.

Όσον αφορά τη θεραπεία του πένθους, είναι επίσης διαφορετική από εκείνη της κατάθλιψης. Στην περίπτωση του πένθους το άτομο δεν χρειάζεται αντικαταθλιπτικά, όπως στην κατάθλιψη που μπορεί να χρειαστεί. Αντίθετα, αυτό που πρέπει να κάνει είναι να βιώσει το αίσθημα του πόνου στο έπακρο και να μην προσπαθήσει να το κρύψει. Είναι σημαντικό να πενθήσει και να μην φοβηθεί τα συναισθήματα του. Η έκφραση αυτών των συναισθημάτων είναι η "θεραπεία" του. Χρειάζεται να περάσει όλα τα στάδια του πένθους για να μην πέσει σε κατάθλιψη.

Επίσης, είναι σημαντικό να περιστοιχίζεται από ανθρώπους γύρω του. Εάν αυτό δεν είναι εφικτό, μπορεί να ξεκινήσει να συμμετάσχει σε δραστηριότητες που έχουν κόσμο. Ένας τρόπος να ανακουφίσει τον πόνο του και να τον μετουσιώσει σε κάτι άλλο, είναι να συμμετάσχει σε εθελοντικές ομάδες που μπορεί να προσφέρει βοήθεια και αγάπη σε άλλα άτομα που το έχουν ανάγκη.

Τέλος, είναι σημαντικό να γράφει καθημερινά τα συναισθήματα του σε ένα χαρτί. Γι αυτό, μπορεί να έχει ένα καθημερινό ημερολόγιο και σε αυτό να σημειώνει όλα όσα βιώνει μέσα στη μέρα και όλα όσα αισθάνεται, δίχως να φοβάται να εκφραστεί.

Εάν υπάρχει κάποια δυσκολία ως προς την έκφραση των συναισθημάτων, τότε μπορεί να ζητήσει βοήθεια από έναν ειδικό. Ακόμη, εάν το άτομο δεν μπορεί να καταλάβει τι από τα δύο του συμβαίνει (πένθος ή κατάθλιψη), καλό είναι να ζητήσει επίσης, τη γνώμη ενός ειδικού. Είναι σημαντικό να αντιμετωπίσει ότι του συμβαίνει, είτε είναι αυτό πένθος, είτε κατάθλιψη, για να μην επιβαρύνει την υγεία του.

Γεωργία Ρανούτσου

Ψυχολόγος-Κοινωνιολόγος