Η έννοια του άγχους και του στρες στη ζωή μας και η αντιμετώπισή τους

2021-09-24

Το άγχος ορίζεται ως η δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει αισθήματα έντασης, φόβου ή ακόμη και τρόμου σαν απάντηση σε κίνδυνο του οποίου η πηγή είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη.

Το άγχος είναι ένα πολύ συνηθισμένο ψυχολογικό συναίσθημα στην εποχή μας, και γι' αυτό συχνά θεωρείται ως κάτι αρνητικό από τους πάσχοντες. Παρ' όλα αυτά, πολλές σημαντικές προσωπικότητες φιλοσόφων, ψυχολόγων και ψυχιάτρων έχουν υποστηρίξει ότι ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να ζήσει χωρίς αυτό και ότι αποτελεί βασικό θεμέλιο για τη συγκρότηση και την εξέλιξη της προσωπικότητας. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι το άγχος σχετίζεται με τις περισσότερες λειτουργίες του οργανισμού, όπως είναι η φυσιολογία, η γνωστική λειτουργία, η σωστή διαχείριση του συναισθήματος και της συμπεριφοράς του ατόμου. Ακόμη, σε κάποιες περιπτώσεις έχει θεωρηθεί απολύτως απαραίτητο και λειτουργικό, όπως για παράδειγμα στις επιδόσεις των αθλητών κατά τη διάρκεια ενός αγώνα.

Οι Yerkes-Dodson το 1908 δημιούργησαν έναν νόμο, ο οποίος περιγράφει τη σχέση μεταξύ άγχους και επίδοσης. Ο νόμος αυτός αποδεικνύει ότι όταν το άγχος βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, τότε και η επίδοση είναι χαμηλή. Αντίθετα, όταν το άγχος αυξάνεται, τότε και οι επιδόσεις γίνονται καλύτερες, ενώ όταν το άγχος είναι σε πολύ υψηλά επίπεδα, τότε οι επιδόσεις παύουν να είναι καλές. Επιπλέον, το άγχος έχει αποδειχτεί ότι συχνά εμφανίζεται σε καταστάσεις έντασης, φόβου ή και τρόμου, ως μια ασπίδα προστασίας ενάντια σε μια απειλή.

Τα συμπτώματα του άγχους μπορεί να είναι ψυχολογικά και σωματικά. Αυξάνεται ο καρδιακός ρυθμός, η πίεση και η ροή του αίματος. Το άτομο μπορεί να νιώσει εφίδρωση και τρέμουλο, ενώ υπάρχει αυξημένη ενεργοποίηση του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Άλλα σωματικά συμπτώματα που μπορεί να νιώσει είναι δύσπνοια, αίσθημα πνιγμού, αίσθημα κόμπου στο λαιμό, πόνος στο στήθος, δυσκαταποσία, αίσθημα παλμών κρύα χέρια, λιποθυμική τάση, ξηροστομία, ανορεξία, ναυτία, ίλιγγο, κοιλιακά άλγη, μυϊκή τάση, παραισθησίες, κόπωση, κινητική ανησυχία, τρεμούλα, αδυναμία, ζάλη, εφιδρώσεις, συχνοουρία και κεφαλαλγία τάσης. Τα ψυχολογικά συμπτώματα του άγχους περιλαμβάνουν ανησυχία, ανυπομονησία, αίσθημα αορίστου φόβου και αγωνίας, νευρικότητα, διάσπαση προσοχής, δυσκολία στη συγκέντρωση και αίσθημα μειωμένης αντιληπτικής ικανότητας.

Από την άλλη, το στρες μπορεί να αποδοθεί στα ελληνικά ως "ψυχοκοινωνιική πίεση". Περιγράφεται ως μία κατάσταση εγρήγορσης η οποία επέρχεται όταν αντιλαμβανόμαστε ότι οι απαιτήσεις-συνέπειες μίας κατάστασης υπερβαίνουν την ικανότητά μας να τη διαχειριστούμε με αποτελεσματικότητα.

Το στρες είναι περισσότερο αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος. Είναι αποτέλεσμα της αποτυχίας απομάκρυνσης της απειλής/αιτίας και αυτό σχετίζεται με τη: 1) δημιουργία μιας παθολογικής συμπεριφοράς, 2) υψηλότερη του συνηθισμένου δραστηριότητα του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος και έκκριση ορμονών, 3) αυξημένη ευπάθεια σε συγκεκριμένες ασθένειες. Το άτομο έχει αισθήματα αβοηθησίας/αποτυχίας και δεν μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση στην οποία βρίσκεται.

Υπάρχουν τρείς τύποι στρες στους ανθρώπους: 1) εξωτερικοί, π.χ. ανταγωνισμός για χρήματα, φαγητό ή άλλα υλικά αγαθά, 2) γνωστικοί, π.χ. όταν ένα άτομο έρχεται σε επαφή με δυνατούς ήχους και δεν μπορεί να ελέγξει την κατάσταση, και 3) φυσιολογικοί, π.χ. απώλεια αίματος, εμφάνιση ενός όγκου κτλ.

Έτσι, όταν το στρες είναι σε αυξημένο βαθμό, επηρεάζεται το βιολογικό σύστημα του ατόμου. Τα δύο συστήματα που παίζουν ρόλο σε αυτό είναι το 1) Αυτόνομο νευρικό σύστημα και το 2) Υποθαλαμο-υποφυσικό-φλοιεπινεφριδιοτρόπο σύστημα.

Όταν υπάρχει στρες μεταβάλλεται το αυτόνομο νευρικό σύστημα, συγκεκριμένα το κυκλοφορικό σύστημα. Ο στρεσσογόνος παράγοντας ενεργοποιεί το Συμπαθητικό σύστημα. Κινητοποιεί τον οργανισμό να αντιδράσει σε επείγουσες/στρεσσογόνες καταστάσεις ("πάλη/φυγή"). Αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό, την πίεση του αίματος και την αναπνοή. Ο στρεσσογόνος παράγοντας διεγείρει το Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα-Έκκριση Επινεφρίνης κ' Νορεπινεφρίνης (κοτεχολαμίνες). Οι κοτεχολαμίνες δεσμεύονται στους α' και β' αδρενεργικούς υποδοχείς. Οι αδρενεργικοί υποδοχείς δεσμεύονται και διεγείρονται και οδηγούν αυξημένο καρδιακό ρυθμό και αιματική ροή. Η άμεση επικοινωνία των συμπαθητικών νευρώνων προκαλεί καρδιακό ρυθμό και Αιματική ροή. Τα κορτικοστεροειδή εκκρίνονται από τα επινεφρίδια και δημιουργούν την κορτιζόλη, η οποία δρα σε όλο το σώμα για να κινητοποιήσει την ενέργεια. Η διέγερση, η γνωστική και συναισθηματική επεξεργασία μεταβάλλονται.

Το στρες αναφέρεται περισσότερο σε πιέσεις της καθημερινότητας, ενώ το άγχος σε καταστάσεις που σχετίζονται με το φόβο. Επίσης, το στρες συνήθως υποχωρεί όταν ξεπεραστεί ο στρεσογόνος παράγοντας, ενώ το άγχος είναι πιο μόνιμο χαρακτηριστικό.

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το άγχος και το στρες, είναι σημαντικό το άτομο να απομακρυνθεί από τον παράγοντα που του δημιουργεί αυτή την κατάσταση. Κάποιοι παράγοντες που αυξάνουν το άγχος είναι ένα κακό και τοξικό περιβάλλον. Εάν διαπιστώνει κανείς ότι συναναστρεφόμενος με κάποιο περιβάλλον, γίνεται δυσλειτουργικός, πρέπει να απομακρυνθεί από αυτό, γιατί μπορεί να εμφανιστεί στο σώμα κάποια ασθένεια, εξαιτίας της πίεσης που του ασκείται.

Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας που δημιουργεί στρες στις μέρες μας, είναι ο κορονοιός. Οι άνθρωποι νιώθουν ότι απειλούνται από αυτή την ασθένεια, με αποτέλεσμα να γίνονται δυσλειτουργικοί στην καθημερινότητά τους και να μην μπορούν να χαρούν απλές καθημερινές στιγμές της ζωής, εξαιτίας του φόβου και της απειλής που νιώθουν από αυτήν. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτός ο φόβος, είναι σημαντικό να πάψουν να συναναστρέφονται με ανθρώπους που συζητούν συνεχώς για αυτό (και τους αυξάνουν το φόβο η τους δίνουν ψευδείς πληροφορίες), να πάψουν να παρακολουθούν καθημερινά ειδήσεις γύρω από αυτό το θέμα, καθώς τα ΜΜΕ δεν δίνουν ακριβείς πληροφορίες στους τηλεθεατές για τα κοινωνικά θέματα και να πάψουν να εστιάζουν τις σκέψεις τους γύρω από αυτό το θέμα. Επίσης, είναι καλό να τηρούν τους βασικούς κανόνες υγιεινής (π.χ. πλύσιμο των χεριών), και να κάνουν πράγματα που τους ευχαριστούν και τους βοηθούν να ξεχαστούν μέσα στην ημέρα.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ένας ακόμη παράγοντας που οδηγεί στο στρες, και αυτός είναι μία ασθένεια, όπως ένας όγκος σε κάποιο σημείο του σώματος, ένα κρυολόγημα, όπως ο κορονοιός, ή κάποια άλλη σοβαρή ασθένεια που μπορεί να προσβάλλει τον οργανισμό ενός ατόμου. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι περισσότερες ασθένειες εμφανίζονται μέσα από στρεσσογόνους παράγοντες (π.χ. άσχημες σκέψεις), οι οποίοι όταν δεν ξεπερνιούνται σύντομα οδηγούν στην πτώση του ανοσοποιητικού συστήματος και τελικά στην εμφάνιση της νόσου. Εκείνοι που έχουν νοσήσει από μία δύσκολη ασθένεια είναι σημαντικό να εστιάσουν σε άλλα πράγματα στη ζωή τους που να τους δίνουν όρεξη και δύναμη για ζωή. Να συναναστραφούν με φίλους και γνωστούς (εάν αυτό είναι δυνατό και το επιτρέπει η ασθένειά τους) ή να κάνουν μία δραστηριότητα που να τους χαλαρώνει π.χ. χορός, τραγούδι, ζωγραφική κτλ. Εάν δυσκολεύονται τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά σε αυτό, να ζητήσουν τη βοήθεια του γιατρού τους ή ακόμη και ενός ψυχολόγου.

Παραπάνω αναφέρθηκαν μερικές από τις αιτίες που μπορεί να νιώσει κάποιος άγχος ή στρες στη ζωή του και αυτό να τον κάνει στο να είναι δυσλειτουργικός. Φυσικά, υπάρχουν πάρα πολλές αιτίες που μπορεί να οδηγήσουν σε άγχος ή στρες, οι οποίες δεν αναφέρθηκαν στο παρόν κείμενο. Εκτός από τις σωματικές συνέπειες του άγχους και του στρες, μπορεί να υπάρξουν και ψυχολογικές συνέπειες και να εμφανιστούν κάποιες διαταραχές άγχους, όπως η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, φοβίες, κρίσεις πανικού κ.α. Παρακάτω θα αναφερθούν παραδειγματικά μερικά από τα συμπτώματα ορισμένων διαταραχών άγχους.

Η κρίση πανικού είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο στις μέρες μας. Χαρακτηρίζεται από συχνές και απροσδόκητες προσβολές πανικού. Τα σωματικά κύρια συμπτώματά της είναι αίσθημα δύσπνοιας ή ασφυξίας, δυσκολία στην αναπνοή ή λαχάνιασμα, ταχυκαρδία και αίσθημα παλμών, αίσθημα ζάλης, αίσθημα αστάθειας και έλλειψης ισορροπίας, αίσθημα πίεσης, σφίξιμο ή βάρος στο θώρακα, μούδιασμα και μυρμήγκιασμα σε όλο το σώμα, εξάψεις και ιδρώτας κυρίως στα άκρα, ναυτία και στομαχική αναστάτωση, μυϊκή τάση και σφίξιμο, τάση λιποθυμίας. Από την άλλη, τα ψυχολογικά συμπτώματα της κρίσης πανικού είναι η αδυναμία συγκέντρωσης και προσοχής, φόβος ότι κινδυνεύει σοβαρά η υγεία του, για παράδειγμα φόβος για εγκεφαλικό, έμφραγμα κτλ., φόβος απώλειας ελέγχου, φόβος τρέλας, αποπροσωποίηση, δηλαδή το αίσθημα ότι ο εαυτός κάποιου δεν είναι αληθινός, ότι παρατηρεί τον εαυτό του "απ' έξω", αποπραγματοποίηση, δηλαδή η αίσθηση ότι ο κόσμος δεν είναι πραγματικός. Μετά την κρίση πανικού το άτομο νιώθει εξαντλημένο, αποθαρρυμένο και μπερδεμένο.

Μία συχνή διαταραχή άγχους που συχνά προκύπτει από την κρίση πανικού (αλλά όχι πάντα) είναι η αγοραφοβία. Τα άτομα με διαταραχή πανικού συνήθως αναπτύσσουν νευρικότητα και φόβο μεταξύ των προσβολών. Ο φόβος ότι θα συμβεί ξανά προσβολή πανικού και το αίσθημα δυσφορίας, ανημπόριας και απώλειας του ελέγχου που συνοδεύουν πανικό οδηγούν στην εκδήλωση της αγοραφοβίας. Οι καταστάσεις οι οποίες αποφεύγονται στις περιπτώσεις αγοραφοβίας περιλαμβάνουν επισκέψεις σε δημόσιους χώρους, καταστήματα, χώρους με συνωστισμό κ.ο.κ. Ο κεντρικός φόβος συνίσταται στο να βρεθεί το άτομο σε χώρους μακριά από την πηγή ασφάλειάς του. Φυσικά, υπάρχουν και άλλου τύπου φοβίες, όπως η κοινωνική φοβία, η ειδική φοβία κ.α., οι οποίες δεν θα αναλυθούν στο παρόν κείμενο.

Η εκδήλωση της κρίσης πανικού και άλλων φοβιών οφείλεται σε συνδυασμό βιολογικών και ψυχολογικών παραγόντων. Η βιολογική δραστηριότητα σχετίζεται με την υπερδραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος και των πολύπλοκων συστημάτων του οργανισμού που ελέγχουν τη φυσιολογική λειτουργία του. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο οργανισμός εκπέμπει "ψευδή σήματα κινδύνου" που οδηγούν σε πανικό. Οι ψυχολογικοί παράγοντες αφορούν κυρίως το περιεχόμενο της σκέψης των πασχόντων και τον τρόπο με τον οποίο αυτό το περιεχόμενο συμβάλλει στην εκδήλωση και τη διατήρηση του προβλήματος. Οι βιολογικοί και ψυχολογικοί παράγοντες που αναφέρθηκαν συνήθως συνυπάρχουν.

Για την αντιμετώπιση/πρόληψη του άγχους και των συνεπειών του, το άτομο είναι σημαντικό να προσπαθεί να ελέγχει τις σκέψεις του, οι οποίες είναι η βασική αιτία εμφάνισης του άγχους και στρες. Εάν αυτό όμως του είναι δύσκολο, χρειάζεται να εκπαιδευτεί στη διαχείριση των σκέψεών του από έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Εάν υπάρχει από το άτομο υποψία ότι πάσχει από κάποια διαταραχή άγχους και του είναι πολύ δύσκολο να την αντιμετωπίσει, είναι σημαντικό να συμβουλευτεί έναν ειδικό, ώστε να γίνει έγκαιρα η διάγνωση και η αντιμετώπιση της συγκεκριμένης διαταραχής.

Επιμέλεια κειμένου: Γεωργία Ρανούτσου

Ψυχολόγος-Κοινωνιολόγος

PSYCHOLOGY-SOCIOLOGY | Για μία καλή ψυχική και σωματική υγεία
Υλοποιήθηκε από τη Webnode
Δημιουργήστε δωρεάν ιστοσελίδα! Αυτή η ιστοσελίδα δημιουργήθηκε με τη Webnode. Δημιουργήστε τη δική σας δωρεάν σήμερα! Ξεκινήστε